İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

KARAHANLILAR: (840-1212)

Kurulduğu Yer: Orta Asya’da Tanrı dağlarının kuzey ve güneyinde kuruldu.

Kurucusu: Bilge Kül Kadir Han’dır.

Hükümdarları:

Bilge Kül Kadir Han

Satuk Buğra Han

Yusuf Kadir Han

Özellikleri:

* Satuk Buğra Han zamanında İslamiyeti resmen kabul ettiler. Satuk Buğra Han “Abdülkerim” adını aldı.

* Samanoğulları ve Gaznelilerle savaşlar yaptılar.

* En parlak dönemleri Yusuf Kadir Han zamanıdır.

Not: Karahanlılar, ilk Müslüman Türk devletidir.

Yıkılış Sebepleri:

Ø Yusuf Kadir Han’ın ölmeden önce ülkesini çocukları arasında paylaştırması,

Ø Çıkan karışıklıklar ve taht kavgaları,

Ø Karahanlıların 1058’de Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmasıdır.

• Doğu Karahanlılar, Karahitaylar tarafından yıkıldı (1130).
• Batı Karahanlılar, Harzemşahlar tarafından 1212 de yıkıldı.

GAZNELİLER: (963-1178)

Kurulduğu Yer: Afganistan, Hindistan ve İran.

Kurucusu: Alp Tigin’dir.

Hükümdarları:

Alp Tigin,

Sultan Mahmut (Gazneli Mahmut)

Sultan Mesut

Özellikleri:

* Devletin en parlak dönemi Gazneli Mahmut zamanıdır. Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaştı ve imparatorluk haline geldi.

* Gazneli Mahmut Hindistan’a 17 sefer yaparak burada islamiyetin yayılmasını sağladı.

* Büveyhoğullarından Irak’ın kuzey taraflarını aldı. Böylece Ganj ırmağından Irak’a kadar ulaşan büyük bir devlet kurmuş oldu.

* Abbasi halifeliğini Şii Büveyh oğullarının baskısından kurtardı.

* Selçuklularla savaştı ve onları yenilgiye uğrattı.

* Sultan Mahmut’un ölümü üzerine yerine Sultan Mesut geçti.

* Sultan Mesut da Hindistan’a seferler yaptı. Selçuklularla yaptığı Dandanakan Savaşında yenildi (1040).

Yıkılış Sebepleri:

Ø Selçuklularla yapılan Dandanakan Savaşından sonra devletin zayıflamaya başlaması.

Ø Ülkede iç karışıklıkların çıkması.

* Gazne Devleti, 1187 yılında Gurlular (Afgan Yerlileri) tarafından yıkıldı.

TOLUNOĞULLARI: (868-905)

Kurulduğu Yer: Mısır.

Kurucusu: Tolunoğlu Ahmet.

Not: Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir.

Özellikleri:

* Mısır’da Türk kültürü yayıldı ve Mısır, Tolunoğulları tarafından imar edilerek zenginleştirildi.

* Suriye alındı.

Yıkılışı:

Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra oğulları zamanında iç karışıklıklar çıktı. Bu durumdan yararlanan Abbasiler, Tolunoğullarına son verdiler (905).

İHŞİTLER (AKŞİTLER): (935-969)

Kurulduğu Yer: Mısır.

Kurucusu: Ebubekir Muhammed.

Özellikleri:

* Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.

* Suriye’yi aldılar ve ülke topraklarına kattılar.

Yıkılışı:

Fatimiler tarafından ortadan kaldırıldı.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)

Kurulduğu Yer: Horasan.

Kurucusu: Tuğrul Bey.

* Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.

* Büyük Selçuklu Devleti’ne, bu boydan olan Selçuk Bey adını verdi.

* Selçuk Bey, Oğuzlar Devleti’nde subaşı iken, Oğuz Devleti’nin hükümdarı ile arasında çıkan anlaşmazlık yüzünden kendisine bağlı ordularla güneye inerek Seyhun ırmağı yakınlarındaki Cent şehrine yerleşti (930-935).

Hükümdarları:

Selçuk Bey

Arslan Yabgu

Tuğrul ve Çağrı Beyler

Alp Arslan

Melikşah

Sultan Sencer

Selçuk Bey:

* Cent şehrinde İslamiyet’i kabul etti.

* Bir çok Türk boyunu yönetimi altına aldı.

* Samanoğulları ile Karahanlılar arasındaki savaşta, daha güçsüz olan Samanoğullarına yardım etti. Karşılığında toprak aldı.

Arslan Yabgu:

* Selçuk Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçti.

* Selçukluların güçlenmesini istemeyen Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu’yu tutuklattı.

Tuğrul ve Çağrı Beyler:

* Tuğrul ve Çağrı beyler, iki kardeş olarak toprakları parçalamadan aralarında iş bölümü yaparak ülkeyi idare ettiler.

* Gaznelilerle başarılı savaşlar yaptılar.

* Horasan’ın önemli şehirlerinden biri olan Nişabur’u aldılar (1038).

Dandanakan Savaşı (1040):

Selçuklular ile Gazneliler arasında yapıldı.

Sebepleri:

* Gazneliler’in Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istemeleri.

* Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.

Sonuçları:

• Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve yıkılma sürecine girdi.
• Selçuklular büyük bir zafer kazandı. Horasan ve İran toprakları Selçukluların eline geçti.
• Büyük Selçuklu Devleti kuruldu (1040).
• Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.
• Rey şehri alınarak başkent yapıldı.
• Selçukluların İslam dünyasındaki otoritesi arttı.

* Abbasi halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskılarına karşı Selçuklulardan yardım istemesi üzerine Tuğrul Bey, Bağdat Seferine çıkarak 1055 Abbasileri Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Böylece Türk-İslam dünyasının koruyuculuğu Selçukluların eline geçti. Bu olaydan sonra İslam Dünyasının dini lideri Abbasiler, siyasi lideri de Selçuklular oldu.

* Bizans üzerine sefere çıkılarak Doğu Anadolu’da başarılı savaşlar yapıldı. Bir çok şehir alındı (Erzurum, Kemah, Malatya, Sivas).

Pasinler Savaşı (1048):

* Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılı.

* Gürcüler Bizanslılara yardım etti.

Sebepleri:

Ø Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın batı yönünde ilerlemeleri.

Ø Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.

Not: Pasinler (Hasankale) Savaşı, Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan ilk savaştır.

Sonuçları:

Ø Bizanslılar yenildi ve Selçukluları Resmen tanıdı.

Ø Doğu Anadolu, Selçukluların denetimine girmeye başladı. Van’dan Trabzon’a kadar olan topraklar Selçuklular’ın eline geçti.

Ø Gürcü Kralı Liparit, Selçuklulara esir düştü.

Alp Arslan (1063-1072):

* Önce iç işlerini düzeltti. Çıkan ayaklanmaları bastırdı.

* Bizans İmparatorluğuna savaş açıldı. Gürcistan, Ani Kalesi ve Kars alındı.

* Alp Arslan, komutanlarını Anadolu’nun fethi ile görevlendirdi. Türk akıncıları Akdeniz kıyılarına kadar ilerlediler.

Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071):

Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapıldı.

Sebebi:

Bizans’ın, Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını önlemek, Doğu Anadolu’da gittikçe güçlenen Selçuklu egemenliğine karşı koymak istemesidir.

Gelişmesi:

• Savaş, Malazgirt ile Ahlat arasındaki Malazgirt ovasında başladı.
• Selçuklu kuvvetleri üçe bölündü.
• Alp Arslan sahte geri çekilme planı uygulayarak Bizans ordusunu merkezden ayırdı.
• Bu sırada Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
• Ancak savaşın kazanılmasında ordunun manevi gücünün yüksek olması, iyi teşkilatlanması ve Alp Arslan gibi yetenekli, güçlü bir hükümdar tarafından yönetilmesinin de büyük katkısı vardır.

Sonuçlar:

Ø Türkler büyük bir zafer kazandı.

Ø Bizans İmparatoru Romen Diyojen esir düştü.

Ø Yapılan Antlaşma Sonunda;

ü Doğu Anadolu’da ki bazı şehirler Türklere bırakıldı.

ü Bizanslılar her yıl vergi verecekti.

ü Alp Arslan, esir alınan askerleri serbest bıraktı.

Not: Malazgirt zaferi ile Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı. Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başladı.

* Alp Arslan, Batı Karahanlılar üzerine çıkacağı bir sefer sırasında öldürüldü.

Melikşah (1072-1092):

Ø Ege Denizine ve boğazlara kadar bütün Anadolu alındı.

Ø Suriye, Filistin ve Arabistan alındı.

Ø Devletin sınırları; doğuda Tanrı dağları ve Seyhun ırmağından batıda Akdeniz kıyılarına, kuzeyde Kafkas dağlarından güneyde Basra körfezine kadar genişletildi.

Ø Vezir Nizamülmülk’ün koduğu kanun ve metotlarla devlet işleri çok düzenli olarak yürütüldü.

Ø Güçlü bir ordu ile, çıkan ayaklanmalar hemen bastırıldı.

Ø Başkent, Rey’den İsfahan’a taşındı.

Ø Selçukluların en parlak dönemidir.

Ø Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arsında taht kavgaları başladı ve ülkede ayaklanmalar çıktı.

Sultan Sencer (1118-1157):

ü Merv şehri başkent yapıldı.

ü Gaznelilerden Gazne şehri, Karahanlılardan Maveraünnehir alındı.

ü Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı’nda Selçuklular yenilgiye uğradı (1141). Maveraünnehir elden çıktı.

ü Bundan sonra ayaklanan Oğuzlar üzerine gidildi. Fakat Sultan Sencer esir düştü. Bir süre sonra 1157’de öldü.

ü Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı (1157).

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Sebepleri:

Ø Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması ve taht kavgaları,

Ø Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bağımsızlıklarını ilan etmeleri,

Ø Haçlı Seferlerinin meydana getirdiği sarsıntılar,

Ø Türkmenlerin küstürülmesi,

Ø Abbasilerin, eski güçlerine kovuşmak için Selçuklular aleyhine çalışmalarıdır.

Ø Katvan Savaşı’nın yıkıcı etkisi,

Ø Batınilerin çalışmalarıdır.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler

1. Suriye Selçukluları
2. Horasan Selçukluları
3. Kirman Selçukluları
4. Irak Selçukluları
5. Anadolu Selçukluları

HARZEMŞAHLAR (1097-1231):

Kurulduğu Yer: Aral gölüne dökülen Ceyhun ırmağı deltasıyla, buranın güneyindeki yerlerde kuruldu (Harezm).

Kurucusu: İl Arslan.

Özellikleri:

Ø Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın komutanlarından Anuş Tigin, Harzem valiliğine atandı.

Ø Anuş Tigin’in ölümünden sonra oğlu Kutbeddin Muhammed, harzemşah unvanı ile buraya gönderildi. Kutbeddin Muhammed otuz yıl başarı ile Harzem’i yönetti.

Ø Daha sonra Atsız, ardından İl Arslan başa geçti.

Ø Büyük Selçuklu Devleti’nin parçalanmasıyla İl Arslan zamanında Harzemşahlar bağımsız oldular.

Ø Alaeddin Tekiş, Horasan ve İsfehan taraflarını aldı. Alaeddin Tekiş, Harzemşahlarının en tanınmış hükümdarıdır.

Ø Alaeddin Muhammed, İran’ı ve Maveraünnehiri aldı. Böylece Seyhun ırmağından Dicle’ye kadar uzanan bir Türk devleti kurulmuş oldu.

Yıkılışı:

ü 1220 yılında Moğolların saldırısına uğradılar ve yenildiler.

ü Celalettin Harzemşah, Moğollarla yaptığı savaşlarda başarı sağlayamadı. Öldürülmesi üzerine Moğollar tarafından yıkıldı (1231).

MOĞOL DEVLETİ(1196-1227)

Kurulduğu yer:Moğolistan da kuruldu.

Kurucusu: Cengiz Han’dır.

Başkenti: Karakum’dur.

Özellikleri

* Cengiz Han; güçlü ve disiplinli bir ordu kurdu. Çin’i on yıl süren savaşlardan sonra egemenliği altına aldı.

* Karhitaylar ve Harzemşahlar Devleti’ni yıktı. Kıpçak ülkelerini ve İran’ın büyük bir bölümünü aldı.

* Rusya içlerine ilerlediği sırada öldü.

Yıkılışı:

* Cengiz Han’dan sonra başa geçen Moğol hükümdarları, bu çok büyük devletin bütünlüğünü koruyamadılar. İmparatorluk dört ayrı devlete ayrıldı.

* Bunlar;

1- Kubilay Hanlığı, (Çin)

2-Altın Orda Devleti, (Karadeniz’in Kuzeyi)

3- Çağatay Devleti, (Türkistan)

4- İlhanlılar Devleti, (İran)dır.

* Bu devletler, XIV. Yüzyılın sonlarına doğru yıkıldılar.

* Kubilay Hanlığı hariç diğerleri XIV.yüzyılın başından itibaren İslamiyet’i kabul edip Türkleştiler.

ALTIN ORDA DEVLETİ(1227-1502)

Kurulduğu yer: Hazar gölü ile Karadeniz’in kuzeyi

Kurucusu: Cengiz Hanın torunu Batu Han’dır.

Başkenti: Saray Şehri’dir.

Özellikleri

* Batu Han, İtil Bulgarlarını ve Kıpçakları yönetimi altına alarak devleti kurdu. Devletin Sınırlarını doğuda Aral gölünde Batı da Macaristan içlerine kadar genişletti.

* 1275’te hükümdar olan Berke Han, İslam dinini kabul etti.

* İlhanlı Devleti ile savaştılar.

* Rusları vergiye bağladılar.

Yıkılışı:

* XIV. Yüzyılın ikinci yarısında iç karışıklıklar çıktı. Devlet zayıf düştü ve parçalandı. Timur’un yaptığı seferler sonucunda dörde ayrıldı.

Bunlar:

1. Sibirya Hanlığı,
2. Hacı Tahran Hanlığı,
3. Kazan Hanlığı,
4. Kırım Hanlığı.

* Kırım Hanı Mengli Giray 1502’de Altın Orda Devleti’ne son verdi.

SORULAR

1) İslam Devletinin siyasi yönetiminin Türklere geçtiği olay nedir?

- Selçuklular devrinde, Tuğrul Bey’in Bağdat Seferi ile Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskından kurtarması.

2) İlk Türk- İslam medreseleri hangi devlette kurulmuştur?

- Büyük Selçuklu

3) Abbasi halifesi tarafından Mısır’a atanan Türk asıllı valilerin kurduğu devletler hangileridir?

- Tolunoğlu Ahmet – Tolunoğulları

- Ferganalı Muhammet – Akşitler (ıhşidiler)

4) 1141 Katvan Savaşının sonucu nedir?

- Selçuklular Karahitaylılara (Moğol) yenildi ve Türkistan Müslüman olmayan bir kavimin egemenliğine girdi.

5) Atabey, teokrasi, şer’i hukuk nedir?

- Atabey: Selçuklu şehzadelerinin eğitiminden sorumlu kişidir.

- Teokrasi: Dinsel yönetimdir. Kaynağını dinden alan (siyasi yetkisini dinden alan) yönetim biçimi.

- Şeri hukuk: Dini kurallara dayalı hukuk sistemi.

6) Hindistan da İslamiyet’in yayılmasını sağlayan Türk devleti kimdir?

- Gazneliler, Gazneli Mahmut.

7) Tolunoğulları ve Ihşidilerin kısa sürede yıkılmasına neden olan özellik nedir?

- Yönetici Türk, halkı Kıpti olması.

8) Selçuklu devletinin resmen kuruluşu hangi olay ile olmuştur?

- Dandanakan (1040) savaşı (Gazneli-Selçuklu)

9) -Yöneticisi ve halkı Türk tür

- Türk kültürüne ve Türkçeye önem verilmiştir.

- İlk Müslüman Türk devletidir.

Bu devlet hangisidir?

- Karahanlılar

10) Tanımlarını yapınız?

Naib: Hükümdara vekalet eden kişi (Niyabet-i Saltanat)

Müstevfi: Ekonomiden sorumlu kişi

Emir-i Dad: Adaletten sorumlu kişi

11) Memlükler hangi savaş ile kim tarafından yıkılmıştır?

- Osmanlılar tarafından (Yavuz Sultan Selim) 1517 Ridaniye savaşı ile yıkılmıştır?