| İLKÖĞRETİM 6 SBS FEN VE TEKNOLOJİ SORULARININ ANALİZİ | |||
| KONULAR | 2008 | 2009 | 2010 |
| Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme | 3 |
|
|
| Kuvvet ve Hareket | 2 |
|
|
| Maddenin Tanecikli Yapısı | 3 |
|
|
| Yaşamımızdaki Elektrik | 2 |
|
|
| Vücudumuzda Sistemler | 2 |
|
|
| Madde ve Isı | 2 |
|
|
| Işık ve Ses | 1 |
|
|
| Yer Kabuğu Nelerden Oluşur | 1 |
|
|
| TOPLAM | 16 | ||
1. ÜNİTE: CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME
Canlılık hücre ile başlar.
-Hücre de organel çeşitleri ve görevleri. Bitki ve hayvan hücresi arasındaki farklar.
İnsanlarda üreme, büyüme ve gelişme.
Çocuk değilim artık.
Hayvanlarda üreme , büyüme ve gelişme.
-Omurgalı hayvan çeşitleri. Memelerin özellikleri (sütle beslenme)
Çiçekli bitkilerde üreme.
Tohumdan fidana.
-Çimlenme ve büyümeye etki eden faktörler (ışığın etkisi)
2. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
Yaşamımızda ki sürat.
-Sürat hesaplama.
Kuvveti keşfedelim.
Kuvvetler iş başında.
-Bileşke kuvvetler. Kuvvetlerde denge.
Ağırlık bir kuvvettir.
3. ÜNİTE: MADDENİN TANECİKLİ YAPISI
Maddeyi oluşturan tanecikler.
- Maddenin tanecikleri arasındaki boşluğu deneyle gösterme.
Element ve bileşikler.
- Element, bileşik, karışım, molekül, atom modelleri.
Fiziksel ve kimyasal değişim.
- Fiziksel ve kimyasal değişime örnekler.
Maddenin halleri ile tanecikli yapı arasında ki ilişki.
- Maddenin hallerine göre tanecikli yapı ve ısı alış verişi.
4. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDA Kİ ELEKTİRİK
Elektrik enerjisi nasıl taşınır?
-İletken ve yalıtkan maddeler.
Yalıtkanlar sizi korusun.
İletkeni değiştir, ampulün parlaklığı değişsin.
-İletken telin ampul parlaklığına etkisi (cinsi, kalınlığı, uzunluğu)
5. ÜNİTE: VÜCUDUMUZDA SİSTEMLER
Destek ve hareket sistemi.
-Sistemlerin sağlığının korunması (Destek sisteminin sağlığı)
Dolaşım sistemi.
Mikroplarla savaş.
- Akyuvar ve alyuvarlar sayılarının artışı
Solunum sistemi.
6. ÜNİTE: MADDE VE ISI
Maddenin tanecikli yapısı ve ısı.
Isının yayılma yolları.
- Isının yayılma çeşitleri (iletim, ışıma, konveksiyonel)
Isı yalıtımı.
7. ÜNİTE: IŞIK VE SES
Işığın farklı maddelerle etkileşimi.
Işığın farklı yüzeylerde yansıması.
- Küresel aynalarda özel ışınlar.
Aynalar ve kullanım alanları.
Ses nasıl yayılır?
Ses bir engele çarptığında ne olur?
Ses dalgaları neden maddesel ortamda yayılır?
8. ÜNİTE: YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR
Kayaçları sınıflandıralım.
-Kayaç çeşitleri ve bu çeşitlere örnekler
Geçmişten gelen misafirler.
Toprak ve toprak erozyonu.
Mavi gezegen
Yer kabuğunun doğal anıtları.
7. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ SBS DE ÇIKACAK
SORULARIN ÜNİTE KONU DAĞILIMLARI VE 2008 SBS DE ÇIKMIŞ SORULARIN DAĞILIMIDIR...
| İLKÖĞRETİM 7 SBS FEN VE TEKNOLOJİ SORULARININ ANALİZİ | |||
| KONULAR | 2008 | 2009 | 2010 |
| Vücudumuzda Sistemler | 4 |
|
|
| Kuvvet ve Hareket | 2 |
|
|
| Yaşamımızdaki Elektrik | 2 |
|
|
| Maddenin Yapısı ve Özellikleri | 5 |
|
|
| Işık | 2 |
|
|
| İnsan ve Çevre | 2 |
|
|
| Güneş Sistemi ve Özellikleri | 1 |
|
|
| TOPLAM | 18 | ||
1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZDA SİSTEMLER
Sindirim sistemi
-Besin grupları
Boşaltım sistemi
-Boşaltım sistemi organları ve görevleri
Denetleyici ve düzenleyici sistemler
-Hormonların görevleri (adrenalin)
Duyu organları
-Duyu organlarımızda almaç çeşitleri (deri)
Vücudumuzda ki sistemlerin sağlığı ve organ bağışı
2. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
Yayları tanıyalım
-Yaylar zıt yönlü kuvvet uygular
İş ve enerji
Hayatımızı kolaylaştıran makineler
Enerji ve sürtünme kuvveti
-Sürtünme kuvveti ve düzgün doğrusal hareket
3. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDA Kİ ELEKTRİK
Elektriklenme
-Elektroskopta yük belirleme
Elektrik akımı nedir?
Seri ve paralel bağlama
-Ampullerin seri ve paralel bağlanmasında ampul parlaklığının değişmesi
4. ÜNİTE: MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Elementler ve sembolleri
-Element, bileşik, molekül, atom modelleri
Atomun yapısı
-Atomun alt parçacıkları
Elektronların dizilimi ve kimyasal özellikleri
-Anyon ve katyon örnekleri
Kimyasal bağ
-İyonik ve kovalent bağ kuran elementler ve bunların elektron düzenleri
Bileşikler ve formülleri
Karışımlar
-Çözünürlüğü etkileyen faktörler
5. ÜNİTE: IŞIK
Işığın soğurulması
Beyaz ışık gerçekten beyaz mıdır?
-Işığın renklerine göre yansıması ve soğurulması
Işığın kırılması
-Işığın kırılması ve görme açısı
Mercekler
6. ÜNİTE: İNSAN VE ÇEVRE
Ekosistemler
Biyolojik çeşitlilik
-Doğada besin zinciri
Çevre sorunları ve etkileri
-Dünyamızda çevre kirliliği ve alınacak önlemler
7. ÜNİTE: GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ
Gök cisimlerini tanıyalım
-Gök cisimleri arasında ki farklar
Güneş sistemi
Uzay araştırmaları
4. Sınıflar Fen Teknoloji Dersi Öğrenme Alanları ve Üniteler
| ÖĞRENME ALANI | ÜNİTELER | KONULAR |
| CANLILAR VE HAYAT | 1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim | A. Destek ve Hareket |
| 6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım | A. Çevremizdeki Varlıkları Tanıyalım. | |
| MADDE VE DEĞİŞİM | 2. Maddeyi Tanıyalım | A. Çevremizde Sayısız Madde Var |
| FİZİKSEL OLAYLAR | 3. Kuvvet ve Hareket | A. Hareketli Varlıkları Gözlemleyelim |
| 4. Işık ve Ses | A. Işık | |
| 7. Yaşamımızdaki Elektrik | A. Elektrik ile Tanışalım | |
| DÜNYA VE EVREN | 5. Gezegenimiz Dünya | A. Dünya’mızın Yapısını İnceleyelim. |
5. Sınıflar Fen Teknoloji Dersi Öğrenme Alanları ve Üniteler
| ÖĞRENME ALANI | ÜNİTELER | KONULAR |
| CANLILAR VE HAYAT | 1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim | A. Besinler ve Dengeli Beslenme |
| 5. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım | A. Canlıların sınıflandırılması | |
| MADDE VE DEĞİŞİM | 2. Maddenin Değişimi | A. Su Hâlden Hâle Girer |
| FİZİKSEL OLAYLAR | 3. Kuvvet ve Hareket | A. Kuvvetler |
| 6. Işık ve Ses | A. Işık | |
| 7. Yaşamımızdaki Elektrik | A. Basit Elektrik Devresi | |
| DÜNYA VE EVREN | 4. Dünya, Güneş ve Ay | A. Gökyüzü Macerası |
FEN VE TEKNOLOJİ 4. SINIF DERS KONULARI
1.ÜNİTE Canlılar ve Hayat
- Destek ve Hareket
- Soluk Alıp Verme
- Kanın Vücutta Dolaşımı
- Egzersiz Yapmak Neden Önemlidir?
- Çevremizdeki Varlıkları Tanıyalım
- Yaşadığımız Çevre
2.ÜNİTE Madde ve Değişim
- Madde Nedir?
- Maddenin Hâlleri
- Ölçülebilir Özellikler
- Madde Nasıl Değişir?
- Madde Isıtılırsa Ne Olur?
- Saf Maddeden Karışıma
- Karışımlar Nasıl Ayrılır?
3.ÜNİTE Fiziksel Olaylar
- Hareketli Varlıklar
- Kuvvetin Etkileri
- Işık Kaynakları ve Aydınlatma Teknolojileri
- Çevremizdeki Sesler
- İşitme ve Ses
- Elektrik Enerjisini Tanıyalım
- Elektrik Kaynağı Olarak Piller
- Elektrik Devrelerini Tanıyalım
4.ÜNİTE Dünya ve Evren
- Dünyamız
- Dünyamızın Yapısında Neler Var?
FEN VE TEKNOLOJİ 5. SINIF DERS KONULARI
1.ÜNİTE Canlılar ve Hayat
- Besinler ve Dengeli Beslenme
- Besinlerin Sindirimi
- Zararlı Maddelerin Boşaltımı
- Sigara ve Alkolün Zararları
- Canlıları Sınıflandıralım: Bitkiler
- Canlıları Sınıflandıralım: Hayvanlar
- Canlıları Sınıflandıralım: Mantarlar ve Mikroskobik Canlılar
- Yaşadığımız Çevre
2.ÜNİTE Madde ve Değişim
- Doğada Su Döngüsü
- Isı ve Sıcaklık
- Isı Maddeleri Etkiler
- Buharlaşma, Yoğunlaşma ve Kaynama
- Maddeleri Ayırt Edelim: Kaynama Noktası
- Maddeleri Ayırt Edelim: Erime ve Donma Noktaları
- Maddeleri Ayırt Edelim: Yoğunluk
3.ÜNİTE Fiziksel Olaylar
- Yakınımızdaki ve Uzağımızdaki Kuvvetler
- Hareket ve Sürtünme
- Işığın Yayılması Engellenebilir mi?
- Sesin Yayıldığı Madde ve Ortamlar
- Geçmişten Günümüze Ses Teknolojileri
- Elektrik Devreleri Her Yerde
- Elektrik Devremi Çiziyorum
4.ÜNİTE Dünya ve Evren
- Dünya, Güneş ve Ay'ı Tanıyalım
- Dünyamız Yerinde Duramıyor
- Söyle Söyle Ay Dede, Bu Değişimlerin Sırrı Ne?
fen ve teknoloji dersi sbs konu anlatımları
VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER
SİNDİRİM SİSTEMİ
Sindirim sistemi vücudumuzdaki atıkların dışarı atılmasını sağlayan bir sistemimizdir. Bu sistemde atıklar posaya dönüştürülerek dışarı atılır. Sindirim sisteminde yer alan organlar sırasıyla şunlardır:
1) Ağız
2) Yutak
3) Yemek Borusu
4) Mide
5) İnce Bağırsak
6) Kalın Bağırsak
7) Anüs
Besinlerin çiğneme ile fiziksel sindirime başlar ve karbonhidratların kimyasal sindirimi de tükürük sayesinde gerçekleşir. Sonra besin yutak sayesinde yemek borusuna ulaşır. Yemek borusu besini mideye götürür. Mide gelen besinleri kasılıp gevşeme hareketiyle fiziksel sindirime devam eder ve "mide öz suyu" içerisinde bulunan mide asidi ve enzimler ile de midedeki kimyasal sindirim gerçekleşir. Kimyasal sindirim sonucunda besinler moleküllere ayrılmış olur. Proteinlerin kimyasal sindirimi ise midede başlar. Sonra bu besin molekülleri ince bağırsağa gider. İnce bağırsakta bulunan milyonlarca "villus" (vilüs) bu besin moleküllerini emip kana geçirir. Kana geçen besin molekülleri tüm hücrelere damarlar yardımıyla dağıtılır. İnce bağırsakta proteinlerin ve karbonhidratların kimyasal sindirimi biter. Yağların kimyasal sindirimi ince bağırsakta başlayıp, ince bağırsakta biter. Daha sonra kalan madde kalın bağırsağa geçer. Kalın bağırsakta vitamin, su ve mineraller emilir. Geriye kalan posa ise anüse gelir ve anüsten dışarı atılır.
SİNDİRİM SİSTEMİNE YARDIMCI ORGANLAR
Sindirim sistemine yardımcı olan organlar şunlardır:
1) Karaciğer
2) Pankreas
1) Karaciğer
Karaciğer, "safra" adı verilen bir salgı üretir. Bu salgı büyük yağ damlalarını daha küçük parçalara ayırır ve böylece yağlar daha kolay sindirilir.
2) Pankreas
Pankreas, "pankreas öz suyu" adı verilen bir salgı üretir. Bu salgının içinde protein, karbonhidrat ve yağların sindirilmesini gerçekleştiren enzimler içerir.
BESİNLER NE İŞE YARAR
1) Proteinler: Büyüme, gelişme ve vücuttaki yaraların iyileşmesini sağlar.
2)Karbonhidratlar: Vücudumuza enerji sağlar.
3) Yağlar: Vücudumuzu sıcak tutar ve darbelerden korur ayrıca vücuda karbonhidratlardan alınan enerji yetmediği zaman daha çok enerji verir.
4) Su ve Mineraller: Vücuttaki bütün sinir ve kemiklerin güçlenmesini hızlandırır.
5) Vitaminler: Vücudumuzu hastalıklara karşı korur. 
BOŞALTIM SİSTEMİ
Boşaltım sistemi, vücudumuzdaki atık maddeleri dışarı atmak için kullandığımız sistemlerden biridir. Bu sistemde görevli olan organlar sırasıyla şunlardır:
1) Böbrek
2) Üreter (İdrar Kanalı)
3) İdrar Kesesi
4) Üretra
Kirli kan, atardamar yardımıyla böbreklerimize gelir. Böbrekteki milyarlarca "nefron" kanı süzer ve kandaki yararlı maddeleri geri toplrdamarla vücuda iletir. Geri kalan zararlı maddeler üreter (idrar kanalı) yardımıyla idrar kesesine gönderilir. İdrar kesesinde idrar, bir süre bekletilir. Daha sonra idrar üretra yoluyla vücuttan atılır.
ATIK MADDELERİ UZAKLAŞTIRAN ORGANLAR
Boşaltımsistemine yardımcı organlar şunlardır:
1) Karaciğer
2) Akciğer
3) Deri
4) Kalın bağırsak
1) Karaciğer
Proteinler sindirilirken "amonyak" adı verilen çok zehirli bir madde oluşur. Karaciğer bu maddeyi "üre" adı verilen daha az zehirli bir maddeye çevirir. Daha sonra böbrekteki nefronlar bu üreleri süzer.
2) Akciğer
Akciğer, solunum yaparak vücuttaki karbondioksiti dışarı atar ve oksijen alır. Böylelikle akciğer her nefes alışverişimizde vücudumuzu karbondioksitlerden arındırır.
3) Deri
Deri, vücuttaki fazla tuz ve suyu dışarı atar ayrıca bu fazla terleyen bir insanın çok tuz veya su aldığını da gösterir.
4) Kalın Bağırsak
Kalın bağırsak ise vücuttaki yine fazla su, safra ve besin atıklarını vücuttan atmaya yardımcı olur.
İnsanlarda üreme büyüme ve gelişme
İnsanlarda erkek üreme organı sperm üretirken,dişi üreme organı yumurta üretir. Bir yumurta ile bir spermin birleşmesiyle bebek oluşmaya başlar. Erkek üreme hücresi olan sperm,dişi üreme hücresi olan yumurtaya göre daha küçük bir yapıya sahiptir. Spermin yapısı,baş kısmı,orta kısım ve kuyruk olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Yumurta sperme göre daha büyüktür. Sperm hareketli iken yumurta hareketsizdir. Spermin hareket etmesini kuyruk kısmı sağlar. Bir yumurta hücresi,hücre zarı,stoplazma ve çekirdekten meydana gelir. Yumurta hücreleri insan vücudundaki en büyük hücrelerdir.
Sperm adı verilen erkek üreme hücreleri testislerde üretilir. Testislerde oluşturularak olgunlaşan spermler,sperm kanalı ile dışarı atılır. Bu salgı bezleri,spermin dışarı atılmasını kolaylaştıran salgıları üretir. Dişi üreme hücreleri olan yumurta hücreleri,dişinin yumurtalıklarında oluşturularak depolanır. Yumurta ve sperm annenin yumurta kanalında buluşarak gelişmeye başlar. Bu buluşmanın olabilmesi için yumurtalıklarda üretilen yumurta hücrelerinin yumurta kanalına girmesi gerekir.
Döl yatağından annenin vücudunun dışına uzanan esnek bir kanal vardır. Döl yolu adı verilen bu kanal sayesinde spermler annenin döl yatağı ve yumurta kanalında ilerleyerek yumurta ile buluşur. Sperm ve yumurtanın buluşması ile döllenme gerçekleşir. Yumurta kanalında birleşerek gelişimine başlayan yumurta ve sperm,embriyoyu meydana getirir. Embriyo daha sonra döl yatağının yumuşak bir yastığa benzeyen duvarlarına tutunarak gelişimini burada devam ettirir. Embriyonun büyüyüp gelişmesi sonucunda bebek meydana gelir. Bebek doğana kadar döl yatağında kalır.
Üreme,bir canlının(organizmanın) canlılığını sürdürmesi için gerekli değildir. Canlı,üreme hücreleri olmadan da yaşamını devam ettirebilir. Üreme olayıyla canlılar sadece nesillerinin devamını sağlar.
İNSAN VÜCUDUNDAKİ KEMİKLER
ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
METALLER VE ÖZELLİKLERİ
Doğada bilinen elementlerin çoğu metaldir.Metallerin kendilerine özgü ortak özellikleri şunlardır:
- Metaller normal koşullarda katı halde bulunur. Yalnız cıva sıvıdır.
- Bütün metaller parlaktır(Metalik parlaklık). Işığı yansıtır.
- Metaller sert ve yumuşak olabilir. Sert olan metal yumuşak olanı çizer.
- Metaller, tel, levha ve toz haline gelebilir. Metaller esnektir; eğilip bükülebilir.
- Elektrik ve ısıyı iletir.
- Soy metaller (aıtın, platin gibi) dışında diğer metaller havada paslanır.
- Metaller birbirleriyle bileşik yapmaz.Ancak birbiri içinde eritilerek karıştırılır ve alaşımı oluşturur.
- İki veya daha çok metal birbiriyle molekül oluşturmaz.
- Moleküllerin öz kütleleri büyük, erime noktaları yüksektir. Örneğin, demir 1500
- Metaller, daima elektron vererek (+) yüklü iyon olmak ister.
- Metallerin çoğuna (Na, Mg, Fe, Zn gibi) asitler etki eder. Bunun sonucunda, tuz oluşur ve hidrojen gazı açığa çıkar.
Metaller, kendi aralarında da sınflandırılır:
Soy metaller (altın, gümüş,platin gibi), Soy olmayan metaller (demir, çinko, aliminyum gibi).
Yarı metaller, iyi metal özelliği göstermez. Bu elementler hem metal, hem de ametal özelliği gösterir. Silisyum, bor, antimun, arsenik gibi elementler yarı metaldir.
AMETALLER VE ÖZELLİKLERİ
Hidrojen, oksijen, azot, kükürt, klor, brom, iyot, elmas, grafit vb. elementler ametaldir.
Ametallerin kendilerine özgü özellikleri şunlardır:
- Normal koşullarda katı (karbon, kükürt gibi), sıvı (brom gibi) ve gaz (hidrojen, oksijen, klor gibi) halinde bulunurlar.
- Parlak değillerdir. Renkli veya renksiz olurlar. Işığı kırar veya geçirirler.
- Isıyı ve elektriği iyi iletmezler. Çoğu yalıtkandır.
- Esnek değillerdir. Tel ve levha haline gelmezler.
- Erime noktaları düşük, öz kütleleri küçüktür.
- Doğada genel olarak molekül halinde bulunurlar.(H2, O2, N2, Cl2 gibi).
- Ametaller, metallerle etkileşerek iyon bileşikleri oluşturur.(NaCl, FeS gibi)
- Ametaller, kimyasal olaylarda genel olarak elektron alarak (-) yüklü iyon olur. Bazı hallerde eloktron da verebilir.
- Ametaller, ametallerle elektron ortaklığı kurar.
SOYGAZLAR VE ÖZELLİKLERİ
Helyum (He), neon (Ne), argon (Ar), kripton (Kr), ksenon (Xe) ve radon (Rn) başlıca asal gazlardır. Helyum dışındaki diğer asal gazlar havanın bileşiminde bulunur.Helyum bazı radyoaktif maddelerin bozunma ürünü olarak da elde edilir. Asal gazların başlıca özellikleri şunlardır:
- Doğada element halinde bulunur.
- Normal koşullarda gaz halinde bulunur.
- Metallerle, ametallerle ve birbirleriyle bileşik oluşturmaz.
- Kararlı bir yapıya sahiptir.
Asal gaz atomlarının en dış enerji düzeyleri elektronla tam doludur. Bu durum asal gazlara kararlılık ve dayanıklılık verir. Helyum dışındaki diğer asal gazların dış enerji düzeylerinde 8 elektron bulunur. En dış enerji düzeyinde 8'den fazla elektron bulunamaz. Onun için başka atomlardan elektron alamaz. Bu 8 eloktron oynak (serbest) olmadığından elektron da veremez. Onun için iyonlaşmaz. Bu sebepten asal gazlar kararlı yapıya sahiptir. Helyumun ilk enerji düzeyinde 2 elektronu vardır. Bu düzey aynı zamanda en dış enerji düzeyidir. Ne elektron alır, ne de verir.
Kimyasal olaylarda atomlar, dış enerji düzeylerini 8'e tamamlamak ister. Bunun için de en dış enerji düzeylerini 8'e tamamlayacak sayıda ya elektron alırlar ya da elektron verirler. (Oktet Kuralı). Bazı atomlar da elektronlarını ortak olarak kullanır. DENEYİN AMACI: Asit, baz tuz ve suyun elektriği iletip iletmediğini görmek.
ELEMENTLERİN SEMBOLLERİ VE SİMGELERİ
1 H Hidrojen
2 He Helyum
3 Li Lityum
4 Be Berilyum
5 B Bor
6 C Karbon
7 N Azot
8 O Oksijen
9 F Flor
10 Ne Neon
11 Na Sodyum
12 Mg Magnezyum
13 Al Aluminyum
14 Si Silisyum
15 P Fosfor
16 S Kükürt
17 Cl Klor
18 Ar Argon
19 K Potasyum
20 Ca Kalsiyum
ASİT, BAZ VE TUZLARIN İLETKENLİĞİNİN İNCELENMESİ DENEYİ
HAZIRLIK SORULARI:
1-Yemeklik tuz ve bazı katı maddeler katı haldeyken elektriği iletmediği halde sulu çözeltileri elektriği iletmektedir. Nedenlerini tartışınız.
2-Saf su elektriği iletir mi? Nedenlerini araştırınız.
1-beherglas / 4 adet
5-yemek tuzu (NaCI)
9-duy
2-saf su
6-pil veya güç kaynağı
10-elektrot / 2 adet
3-seyreltik HCI asit
7-bağlantı kabloları
11-pil yatağı
4-seyreltik NaOH çöz
8-lamba 1,5 volt
12-anahtar
DENEY DÜZENEĞİ:
DENEYİN YAPILIŞI:
1-Dört beherglası yarıya kadar su doldurunuz.
2-Eğer güç kaynağınız yoksa pili pil yatağına yerleştiriniz.
3-İletken kablolar, elektrotlar, pil ve anahtardan oluşan devreyi yukarıdaki deney şekil düzeneğindeki gibi ayarlayınız.
4-Elektrotları önce saf suya daldırınız. Sonucu gözlemleyiniz.
5-Asit, baz ve tuz çözeltilerini ayrı ayrı olmak üzere üç beherglas içindeki suya dökünüz. Böylece seyreltik çözeltilerinizi hazırlamış olacaksınız.
6-Beherglasların üzerine hangi çözeltinin olduğunu yazınız.
7-Hazırladığınız devrenin elektrotlarını sırayla asit çözeltisine, sonra baz çözeltisine ve tuz çözeltisine batırınız. Her çözeltiye elektrotları batırırken anahtarı kapatınız. Bu esnada ampullerin yanıp yanmadığını gözleyiniz.
DENEYİN SONUCU:
Asit, baz ve tuz çözeltileri elektrik akımını iletir.
Asit çözeltisi iyonlarına ayrılmıştır : HCI ® H+ + CI -
Baz çözeltisi iyonlarına ayrılmıştır : NaOH ® Na+ + OH -
Tuz çözeltisi iyonlarına ayrılmıştır : NaCI ® Na+ + CI -
TEORİK BİLGİ:
Çözeltilerde iyonlarına ayrılan maddeler elektrik akımını iletirler.Asit, baz ve tuz çözeltilerinin ortak özelliklerinden biriside elektrik akımını iletmeleridir. Saf su iyonlarına ayrılamadığı için elektrik akımını iletmez.
ELEKTRİK DEVRELERİ
Elektrik yüklerinin üretecin bir kutbundan çıkarak diğer kutba gitmesi için oluşturulan düzeneğe elektrik devresi denir.
a) Bir Elektrik Devresinde Devre Elemanları
İletken teller , üreteç , lamba , direnç , reosta , anahtar ,ampermetre , voltmetre , elektrik tüketiciler , sigorta , transformatör , kondansatörler , diod , transistör , devre elemanlarından bazılarıdır.
Üreteç : Elektrik devresinde potansiyel farkı oluşturarak yük geçişini sağlayan elemanlardır.
Anahtar : İstenildiğinde akım geçişini sağlayan veya kesen elemanlardır.
Direnç : Elektrik devresinde akımın geçişine karşı koyan elemanlardır.
Reosta : Elektrik akımının şiddetini değiştirmek için kullanılır.
Elektrik Tüketiciler ( Almaç ) : Elektrik enerjisini değişik enerjilere dönüştürür.
Ampermetre: Akım şiddetini ölçer. Devreye seri bağlanır.
Voltmetre: Potansiyel Farkını ölçer devreye paralel bağlanır.
FOSİLLER
Jeolojik devirlerde yaşamış canlıların tortul kayaçlar içinde taşlaşmış kalıntılarına fosil denir. Fosilleri, paleontoloji adlı bilim dalı inceler.
Fosilin oluşması için, canlının ölümünden sonra su ve hava ile temas etmemesi gerekir. Bu durumda canlı çürüyerek yok olur. Yanardağ külleri, kömürler, buzullar, tortul kayaçlar içinde kalan canlıların hava, suyla teması kesilir. Canlı fosilleşir.
Fosillerin Yararları
* Tortul kayaçların hangi zamanda oluştuğu hakkında bilgi verir.
* Fosiller, bulunduğu bölgenin geçmişteki, coğrafi durumu, iklimi ve bitki örtüsü hakkında bilgi verir.
* Bugün yaşamayan, soyları tükenmiş bitki ve hayvanlar hakkında bilgi verir.
* Canlıların evrimi hakkında bilgi verir
GÜNEŞ SİSTEMİ VE UZAY
Güneş Sisteminin Genel Özellikleri
1. Güneş sisteminde Dünya'nın dışında 8 tane daha gezegen vardır.
2. Gezegenler Güneş'e farklı uzaklıkta, elips şeklindeki yörüngelerinde, aynı yönde dönerler.
3. Güneş, elips şeklindeki yörüngelerin, odaklarından birinde yer alır.
4. Gezegenler Güneş etrafında döndükleri gibi, kendi eksenleri etrafında da dönerler.
A. DÜNYA'NIN ŞEKLİ ve SONUÇLARI
Dünya kutuplardan basık Ekvator'dan şişkin kendine has bir şekle sahiptir.
Dünya'nın şeklinin sonuçlan
1. Kutuplar yerin merkezine, Ekvator'a göre daha yakındır. Bunun sonucu olarak kutuplarda yer çekimi fazladır. Dünya tam küresel olsaydı çekim her tarafta aynı olurdu.
2. Ekvator yarı çapı herhangi bir meridyenin yarı çapından büyüktür.
3. Güneş ışınlarının gelme açısını etkiler. Güneş ışınları Ekvator'dan kutuplara doğru, her enleme 1° eğik açıyla gelir.
4. Sıcaklık dağılışını etkiler.
5. Aydınlanma çizgisi daire biçimindedir. Bundan dolayı Dünya'nın bir yarısı gece bir yarısı gündüzdür.
6. Ay tutulması esnasında Dünya'nın gölgesi Ay yüzeyine daire şeklinde düşer.
7. Meridyenlerin boyları birbirine eşitken, paralellerin boyları ekvatordan kutuplara doğru küçülür.
B. DÜNYA'NIN HAREKETLERİ
Dünya'nın Güneş sisteminde iki önemli hareketi vardır.
1. Kendi ekseni etrafındaki hareketi (Günlük)
2. Güneş etrafındaki hareketi (Yıllık)
Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi
Kuzey ve güney kutuplarını Dünya'nın merkezinden geçerek birleştiren hayali çizgiye Dünya'nın ekseni denir.
• Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü, batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar.
• Dünya kendi ekseni etrafında atmosferi ile döndüğünden, bu dönüş hissedilmez.
Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünün sonuçları ve etkileri;
1. Gece - gündüz birbirini izler.
2. Güneş ışınlarının geliş açıları değişir. (Güneş ışınları sabah ve akşam eğik açıyla, öğle vakti dik açıyla gelir.)
3. Günlük sıcaklık farkları oluşur.
4. Cisimlerin gün içindeki gölge uzunlukları değişir.
• Dünya Güneş çevresindeki dönüşünü, elips şeklindeki yörüngesi üzerinde, 365 gün 6 saatte tamamlar.
• Dünya'nın yörüngesi üzerindeki hızı saniyede 30 km dir.
• Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı sabit değildir. Bazen yaklaşırken bazen uzaklaşır. Bunun sebebi Dünya yörüngesinin elips şeklinde olmasıdır.www.matematikcifatih.tr.gg
• Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığının artması ya da azalması, Dünya üzerinde sıcaklık dağılışını etkilemez. Sıcaklık dağılışını etkileyen temel faktör Güneş ışınlarının geliş açısıdır.
C. DÜNYA'NIN EKSEN EĞİKLİĞİ
Dünya'mız kutup noktalarından geçen bir eksen etrafında döner. Dünya'nın dönme ekseni ile destek ekseni arasında 23,5° lik bir açı vardır.
Dünya ekseninin 23,5° eğik oluşunun sonuçları şunlardır:
1. Mevsimlerin oluşmasına sebep olur.
2. 21 Aralıkta Güney Yarımkürenin, 21 Haziranda ise Kuzey Yarımküre'nin Güneş'e daha dönük olmasına sebep olur.
3. Gece ile gündüz arasındaki farkın ekvatordan kutuplara doğru gittikçe artmasına sebep olur.
Mevsimler ve Gece - Gündüz Süreleri
Türkiye'nin de yer aldığı kuzey yarım kürede, sonbahar 23 Eylülde başlar, 21 Aralıkta biter. Kış 21 Aralıkta başlar ve 21 Marta kadar sürer, ilkbahar 21 Martta başlar, 21 Hazirana kadar devam eder. Yaz ise 21 Haziranda başlar ve 23 Eylülde biter.
21 Mart ve 23 Eylülde güneş ışınları ekvator düzlemine paralel olarak gelir. Bu sebeple yeryüzünün her tarafında gece ve gündüz süreleri eşit olur.
21 Haziranda güneş ışınları ile ekvator düzlemi arasında 23.5° lik bir açı vardır. Bu sebeple 21 Haziranda kuzey yarım kürenin 66,5° enleminden, kuzey kutup noktasına kadar olan bölgesi 24 saat aydınlık olur. Yani bu bölgede gündüz 24 saat sürer.
21 Haziranda güney yarım kürenin 66,5° enleminden, güney kutup noktasına kadar olan bölgesinde ise, gece süresi 24 saat olur.
21 Aralıkta güneş ışınları ile ekvator düzlemi arasındaki açı 23,5° olur. Bu sebeple 66,5° enleminden güney kutup noktasına kadar olan bölge 24 saat aydınlık olur. Yani bu bölgede gündüz 24 saat sürer.
AY
Dünyanın tek uydusu ve ona en yakın gök cismidir. Ay’ın Dünya'ya olan ortalama uzaklığı 384.000 km dir. Çapı ortalama olarak 3.500 km olan Ay, bu büyüklüğü ile dünyanın 50 de biri kadardır.
Ay'da atmosfer yoktur. Hava ve su bulunmadığı için meteorolojik olay görülmez.
Dünya, Güneş'in çevresinde hareket ederken Ay da Dünya'nın çevresinde hareket eder. Dünya'nın Güneş'in çevresinde ve Ay'ın Dünya'nın çevresinde hareketi sırasında izledikleri yörüngeler elips şeklindedir.
1. Ay'ın Hareketleri
• Kendi ekseni etrafındaki hareketini 29.5 günde tamamlar.
• Dünyanın etrafındaki hareketini 29.5 günde tamamlar.
• Dünya ile birlikte, Güneş etrafındaki hareketini 365 günde tamamlar.
• Ay'ın kendi ekseni etrafındaki hareket süresi, dünya çevresindeki hareket süresine eşit olduğu için yeryüzünden, Ay'ın daima aynı yüzü görülür.
• Yeryüzünde güneş günü 24 saat olurken, ay günü 24 saat 50 dakika olarak gerçekleşir. 50 dakikalık farktan dolayı: Gel-git (Med-Cezir) olayı her gün kıyılarda bir önceki güne göre 50 dakikalık gecikmeyle ortaya çıkar.
2. Ay'ın Evreleri
Ay Güneş'ten aldığı ışınları yansıttığından ve Dünya'nın etrafındaki hareketinden dolayı farklı şekillerde görülmektedir. Ay'ın değişik şekillerde görülmesine Ay'ın evreleri denir.
I. Ay, Güneş ile Dünya arasına girdiğinde, Ay'ın karanlık yüzü Dünya tarafında olur. Bu durumda Ay'ı göremeyiz. Ay'ın bu evresine yeni ay denir.
II. Yeni Ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra, Ay'ın Dünya'ya bakan yüzünün yarısı görülür. Bu evreye ilk dördün denir.
III. İlk dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra, Ay'ın Dünya'ya dönük yüzünün tamamı görülür. Bu evreye dolunay adı verilir.
IV. Dolun Ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra, Ay'ın Dünya'ya dönük yüzünün yarısı görülür. Bu evreye son dördün denir.
Son dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra Ay tekrar yeni ay evresine geçerek düzenli olarak Ay'ın evreleri oluşmaya devam
Yeni ay ile ilk dördün arasında Ay, Türk Bayrağı'ndaki hilalin farklı şekilleri olarak görülür. Yani ince bir hilâl şeklinden, yarım daire şekline doğru değişmeler gözlenir. Benzeri görünüm, son dördün ile yeni ay evreleri arasında da gözlenir.
3. Ay Tutulması
Dünya, Güneş ile Ay arasına girerek, Ay'ın bütününü veya bir bölümünü gölgelerse ay tutulması meydana gelir.
4. Güneş Tutulması
Ay, Dünya ile Güneş arasına girdiğinde Dünya'nın bazı yerleri güneş ışığı alamaz. Bu duruma Güneş tutulması denir.
GÜNEŞ'İN YAPISI ve DÜNYA'YA ETKİSİ
Güneş yaklaşık olarak küre biçiminde ve Dünya'mızdan çok büyük olan ısı ve ışık kaynağıdır. Güneş Dünya'mızdan çok uzakta olduğu için küçük görülür.
Güneş'in çapı, Dünya'nın çapının 100 katına ve Ay'ın çapının 400 katına eşittir.
Günlük hayatta yön tayini yapılırken, Güneş'in doğduğu yön doğu ve battığı yön batı olarak kabul edilir.
Güneş'in sıcaklığı çok fazladır. Bu nedenle Güneş'in yapısında bulunan maddeler gaz halindedir. Bu gazların dörtte üçünden biraz azını hidrojen dörtte birinden biraz azını helyum; diğer kısmını da çeşitli gazlar oluşturur.
Güneş'in yapısındaki hidrojen atomlarının helyuma dönüşmesi sırasında, enerji açığa çıkar. Buna güneş enerjisi denir.
GÜNEŞ SİSTEMİNDEKİ GEZEGENLER
Güneş etrafında dönen büyük gök cisimlerine gezegen denir.
Gezegenler Güneş'in çevresinde elips şeklindeki yörüngeler üzerinde dönerler.
1. Merkür 6. Satürn
2. Venüs 7. Uranüs
3. Dünya 8. Neptün
4. Mars 9. Plüton
5. Jüpiter
Asteroitler: Asteroit kelimesi; yıldıza benzeyen anlamına gelir. Fakat asteoritler yapı olarak gezegenlere benzerler. Asteroitler, Güneşin etrafında Mars ve Jüpiter arasındaki yörüngeleri üzerinde hareket ederler.
Kuyruklu Yıldızlar : Kuyruklu yıldızlar gerçekte değildir. Güneş'ten aldıkları ışığı yansıtırlar. Kuyruklu yıldızlar Güneş'e uzak olan kısımları, gaz bulutundan oluşmuş birer kuyruk şeklindedir. Kuyruğun uzunluğu ve şekli zamanla değişir.
Kuyruklu yıldızlar 3 ana bölümde oluşur.
1. Çekirdek 2. Baş 3. Kuyruk
Meteorlar, Güneş sistemindeki gezegenlerin aralarındaki boşlukta bulunur. Işık yaymazlar.
Bunlardan bazıları, Dünya'ya yakın bir yerden geçerken, çekim etkisiyle Dünya'nın atmosferine girerler.
Atmosfere büyük bir hızla giren meteor, sürtünme sonucu ısınır ve akkor duruma gelerek ısı ve ışık verirler. Atmosferden çıkınca soğuyan meteor dünyadan uzaklaşarak gözden kaybolur.
Dünya atmosferine giren bir meteor, yüksek sıcaklık sebebiyle yanarak parçalanabilir. Yanmayan kısmı ve külleri yeryüzüne düşebilir. Yeryüzüne düşen meteor veya parçalarına göktaşı adı verilir.
YILDIZLAR
Güneş, Güneş sisteminin merkezinde bulunan, orta büyüklükte ve Dünya'mıza en yakın olan yıldızdır.
Güneş gibi, kendiliğinden ısı ve ışık veren gök cisimlerine yıldız adı verilir. Yıldızlardan bazıları Güneş'ten büyüktürler. Örneğin; Epsilon, Vega ve Anteras gibi yıldızlar.
Güneş Dünya'mıza yakın olduğundan en parlak büyük görünür. Yıldızlar dünyamızdan uzak olduğundan küçük görünürler.
Yıldız kümesine galaksi denir. Yıldızlar tek ve çift kümeler biçiminde bulunurlar.
Hemen bütün yıldızlarda en bol element hidrojen daha sonra helyum olur.
Çok sayıda yıldızlardan ve Güneş'ten oluşan galaksiye Samanyolu denir. Yer küremizle birlikte Güneş Sistemi Samanyolu Galaksisinin içinde bulunur.
Yıldızlarla Gezegenler Arasındaki Farklar
1. Yıldızlar kendiliğinden ısı ve ışık yayan gök cisimleridir. Gezegenler ise kendiliğinden ısı ve ışık yaymazlar. Ancak yıldızlardan gelen ışığı yansıtırlar.
2. Yıldızlar birbirlerine göre konum değiştirmezler. Gezegenler ise birbirlerine göre konum değiştirirler.
3. Yıldızların sıcaklığı çok yüksektir. Gezegenler ise, soğuyarak katılaşmışlardır.
4. Yıldızların ışığı titreşir. Gezegenlerin titreşmez.
5. Yıldızlar nokta görünümündedirler. Gezegenler ise yüzeysel bir tabaka şeklindedirler.
EKOSİSTEMLER
Ekoloji, bugün çok sayıda bilim dalının çekirdeğini oluşturmaktadır. Çevre şartları içinde tek bir canlının incelenmesine “otekoloji”, farklı canlı türlerinin oluşturduğu toplulukların incelenmesine “sinekoloji ” denmektedir.
1935 yılından itibaren, bir bölgede bulunan bütün canlılar ve bunların cansız çevrelerini ifade etmek için “Ekosistem” kelimesi kullanılmaya başlanmıştır. Çevre ve sistem kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulan ekosistem kelimesinin açık bir ifadesi olarak yer küreden bahsetmek gerekir. Gerçekte yer küre en büyük bir ekosistemi oluşturmaktadır. Ekosistem içinde daha küçük boyutlu ekosistemlerde bulunmaktadır. Orman, dağ, ova, çayır, hububat, doğal hayvanların her biri ayrı ayrı ekosistemi oluşturmaktadır.
Ekosistemi oluşturan öğeler, başlıca dört gurupta toplanır.
1-Cansız varlıklar. (inorganik ve organik maddeler)
2-Primer üreticiler. (yeşil bitkiler)
3-Tüketiciler (bitkisel ve hayvansal maddeleri yiyenler)
4-Ayrıştıcılar (bakteri ve mantarlar)
Ekosistem içindeki doğal dengeye “ekosistem dengesi” denir. Doğal denge bozulduğunda, ekosistem dengesi bozulur ve ekolojik sorunlar ortaya çıkar. Mevcut ekosistemin bozulup ortadan kalkması ve daha sonra bozulan bu ekosistemin yerine yeni bir ekosistemin olması olayına sükseyon (yerine alma) denir. Yer küre içinde en fazla ekosistem dengesini bozan en etkili canlı, şüpesiz ki insandır. İnsan nüfusu ve faaliyetleri arttıkça ekosistem dengesi bozulmaktadır. İnsanlar dışında bitkiler veya hayvanlarda ekosistem dengesini bozabilirler. Tarım bölgesinde kuş türlerinin aşırı çoğalması, hububat üretimini olumsuz etkiler. Yine kuş türlerinin aşırı oranda azalması da, kuşlarla beslenen zararlı böceklerin çoğalmasına yol açar. Ancak, tüm bu gelişmelerde insanın katkısı çok büyüktür. Gerçekte insanın olmadığı doğal bir ortamda, ekosistem dengesi pek fazla bozulmaz.
Hücrenin, organizmaların temel öğesi olmak gibi, ekosistemlerde doğal ortamın birimlerini oluşturur. Her ekosistem, biyosenoz adı verilen bir canlılar topluluğundan oluşur; bunlar, çevrenin ve bu çevrede hüküm süren koşulların nispi homojenliğiyle belirgin, biyotop adı verilen bir alanda yaşar. Bir biyosenoz içinde üç büyük kategori
söz konusudur. Önce besin zincirinin temelini oluşturan birincil üreticiler (klorofilli yeşil bitkiler); sonra birinci basamaktan (otçul hayvanlar), ve ikinci basamaktan tüketiciler (etçil hayvanlar),ve nihayet minareleştiriciler (bakteriler, mantarlar) Ekosistemin çalışması bir madde ve besin zincirleri (beslenme zincirleri de denir.) arasından, sürekli enerji akışıyla kendini belli eder.
Ekosistemler bir çok düzeye göre ele alınabilir. Biyomlar büyük biyocografi bölgelere (tropikal orman, tudra, savan vb) tekabül eder. Bir alt düzeyde, ekosistemler manzaranın bir takım parsellerinin (bir buğday tarlası, bir ormanlık kesim vb) temsil eder. Daha da alt bir düzeyde, mikroekosistemler (bir kıyı kayalığı, bir kara yosun topluluğu vb.) gelir.
Ekolojinin temel ve aynı zamanda tanımlanması en zor kavramlarından biri, bir türün ekolojik ortamı kavramıdır; bu, söz konusu olan türün fizyolojik ihtiyaçlarına, yaşam biçimine ve uyum sağlama niteliklerin bağlı çeşitli parametrelerle belirlenir. Böylece ekolojik ortam, basit bir barınak kavramının ötesinde, türün ekosistemdeki rolünü yerini belirler.
EKOSİSTEMLER NEDEN DEĞİŞİYOR VE BOZULUYOR?
Ekosistemin oluşturan canlı ve cansız varlıklar arasında karşılıklı ilişki vardır. Dolayısıyla ekosistemdeki her öğe canlıların yaşamları, çoğalmaları, göçleri ya da ölümleri üzerinde etkili olur. Yaşam için gerekli olana temel öğeler toprak, hava, su ve ışıktır. Temel öğeler bir yandan ekosistemde yaşamın sürekliliğini sağlarken diğer yandan ekosistemlere büyük zararlar veren afetlere de yol açabilirler. Örneğin; depremler, yanardağ patlamaları, seller, kuraklık, kasırgalar, ve fırtınalar temel öğelerden kaynaklanan belli başlı doğal afetlerdir.
EKOSİSTEMİN DOĞAL ÖZELLİKLERİ
Ekosistemler, kara ekosistemleri ve su ekosistemi olarak iki grupta incelenir. Ormanlar, çayırlar ve çöllerin her biri bir ekosisteme örnektir. Bu ekosistemde en önemli etkendir. (Toprak, hava,nem,ışık ve sudur.) su ekosistemi okyanus, deniz, göl,nehir, ırmak ve sulak alanları kapsar. Su ekosisteminde en önemli etkenler sıcaklık, oksijen, mineraller ve ışıktır.
Kara ve su ortamlardaki ışık, sıcaklık, nem,tuzluluk vb. koşullar mevsimlere göre değişebilir. Güneş ışığının geliş açısının mevsimlere göre değişmesi ortamın azalması kara ve sularla buharlaşmayı artırır. Karalardaki nem oranı düşürebilir. Su ortamında buharlaşan ise tuzluluk oranının yükselmesine neden olabilir.
Mevsimlere bağlı değişiklikler ekosistemlerde yen alan canlıların yaşamsal düzenini de ekiler. Örneğin; kasım patı ve patates gibi bitkiler ilkbahar ve yaz mevsimlerinde ve sonbahar aylarında açar.
KARA EKOSİSTEMİ
Kara ekosistemlerinin bitki örtüsü, büyük iklim kuşaklarına göre, yerkürenin biyom olarak adlandırılan bitki oluşumlarıysa enlemlere göre dağılır. Mesela Kuzey yarıkürede buzul bölgesini tundra izleri; güneye gidildikçe tayga ve daha sonrada tropikal ormanlar gelir. Bu kuşakların dışında, farklı yüksekliklerde farklı kuşakları barındırır. Yükseldikçe, sınırları bölgelere göre değişiklik gösteren bitki örtüsü katları birbirini izler.
İnsanlar yeryüzünün doğal bitki örtüsünü büyük ölçüde etkiler. İnsan etkinlikleri tarımsal alanların oluşmasına katkıda bulunur. Tarım ve hayvancılık yapılan bölgeler, tarım ekosistemleri olarak adlandırılan basitleştirilmiş ve biyolojik çeşitliliği azaltılmış ekosistemlere dönüşmüştür. Bu ekosistemlerin çalışması bütünüyle dışardan enerji veya malzeme katkısına (toprağın işlenmesi gübre ve pestisitler gibi) bağlıdır.
Kara ekosistemlerinin çalışması büyük ölçüde iklim tarafından yönlendirilir; Zaten iklim bitki örtüsünün yaşam süresini de belirler.Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe birincil ve ikinci üretkenlik düzeylerinde ciddi bir düşüş gözlenir. Tundralarda hüküm süren sert iklim koşulları, toprağın çok uzun süre (9-10 ayı) su dolaşımını engelleyecek biçimde donmasıyla kendini gösterir. Buradaki bitkisel oluşumlar (bodur bitkiler, ağaç yokluğu) donar ve rüzgara uyum sağlamıştır ve bölgenin faunası fakirdir.
Buna karşılık, tropikal kuşaktaki ormanlar yıl boyunca fazla değişmeyen, çok uygun iklim koşullarından yararlanır. Biyolojik etkinliğin aralıksız sürmesi sayesinde bu kuşakta birinci üretkenlik en üst düzeydedir ve minarelerin yeniden çevrime girme hızı çok yüksektir. Bitki oluşumlarının ve hayvanların inanılmaz çeşitliliği, bu ortamlarda karmaşık zincirlerinin gelişmesini sağlar. Öte yandan göl ve gölet kıyıları, turbalıklar gibi kıtalar içlerindeki nemli bölgeler, insanın baskısı sonucu, önemini kaybetmiştir. Oysa gerçekte bu yöreler,biyolojik çeşitliliği yüksek, çok sayıda türün varlığını sürdürmesi açısından birincil öneme sahip bölgelerdir.
DENİZ EKOSİSTEMİ
OŞİNOGRAFLAR BU ORTAMI FARKLI EKOLOJİK ÖZELLİKLERİNE
GÖRE “ALANLARA” VE “BÖLGELERE” AYIRARAK İNCELENMEYİ
TERCİH EDERLER.
Ekolojik şartları büyük bir çeşitlilik gösteren deniz ortamı homojen bir bütün olarak ele almak, bilimsel açıdan çok kısıtlı bir bakış açısına neden olur. öncelikle iki büyük okyanus alanı ayırt edilmektedir.bütünüyle denizleri oluşturan “su kütlesi” ve kıyılardan derin abis çukurlarına kadar dipleri kapsayan “dip alanı” ;Dip alanı derinliğine göre üçe ayrılır.
-0-200 metreler arasında uzanan ve okyanusların tabanının yüzde 7,6 sını oluşturan kıta sahanlığı;
-200 metreden 2000 metreye kadar uzanan dipteki ani eğim bölgesinden meydana gelen ve tabanın yüzde 8,1 ni oluşturan kıta şevi; ve nihayet okyanusların tabanının yüzde 84,3 ünü meydana getiren abisler. (2000-6000 metre) ve çukurlar (6000 metreden
bilinen en derin yer olan mariana çukurunda 11.000 metreye kadar) Gelgite maruz kalan ve hatta dalga serpintisiyle ıslanan kıyı şeritleri de okyanus alanına dahil edilmektedir. Gerçekten de bu bölgelerde yaşayan organizmalar, gerek gelgitler sırasında birbirini ardınca su altında ve su üstünde kalarak, gerek ortamın yüksek tuzluluğu sebebiyle, okyanus etkilerine maruz kalmaktadır.
Okyanusları ve denizleri oluşturan su kütlesi ikiye ayrılan kıta sahanlığını örten yüzey suları ve 200 metrenin altında kalan dip suları bu düzeylerde su kütlesi, güneş ışınlarının nüfuz etmesi derecesine ve mevsimlik sıcaklık değişimlerine bağlı olarak düşey bir ekolojik katmanlaşma gösterir. Işığın ulaştığı epipelojik bölge, ışık miktarının, bitkilerin fotosentez yapabilmesi için yeterli olduğu 0 ila 50-100 metrelik yüzey sularına tekabül eder. Söz konusu bu bölgenin altında dip bitkileri ve fitoplankton yaşayamaz; yanlızca etçiler veya çürükçül beslenen hayvan türleri canlı kalabilir.
Okyanus ekosisteminin alt bölümlere ayrılması, karşılaşılan ekolojik şartların çeşitliliğiyle ilişkilidir; organizmaların uyum mekanizması ve üretkenliği bir bölgeden diğerine belirgin farklılıklar gösterir.
Deniz Canlıları; Yüzeyle dip alanı arasında ve hatta jeolojik taban yapısı içinde yaşam, deniz ekosisteminin üç boyutuna da dağılmış durumdadır. Deniz ortamının ekolojik şartlarının çeşitliliği, yaşam şekillerinde ve tarzlarında da büyük değişikliğe neden olmaktadır. Okyanusun büyük bölgeleriyle bağlantılı olarak üç çeşit canlı gurubu ayırt edilir; su kütlesinde yaşan plankton ve nekton ile diğerlerde yaşayan bentos toplulukları.
PLANKTON ; Yüzeyde veya su kütlesinde asıllı duran, kısıtlı hareket yeteneğiyle su akımlarına karşı koyamayan ve bazıları bu nedenle düşey göçlere maruz kalan organizmalar topluluğudur.
NEKTON; Açık denizde yaşayabilen ve deniz akıntıları içinde hareket edebilen canlılardan oluşur; açık denizde yaşayan balık türlerinin çoğunu, kafadanbacakları ve deniz memelilerini kapsar.
BENTOS; Dibe bağlı olarak yaşayan hayvanlar ve bitkiler (bağlı bentos) ile dipte veya dibe yakın bölgelerde hafifçe hareket eden bazı hayvan türlerinden (gezgin bentos)
meydana gelir. Bağlı bentos bir çok suyosunu, sünger, yumuşakça, kabuklu (Balanus) ve knildli (Mercan, deniz şakayığı gibi) türlerini kapsar.
Fiziksel ve Kimyasal Değişmeler
Çevremizde bulunan çeşitli maddelerde zaman zaman çeşitli nedenlerden dolayı bazı değişiklikler meydana gelir. Örneğin ; buzun eriyerek su haline gelmesi , kesme şekerin ezilerek toz şeker haline gelmesi gibi. Bu değişiklikler kimi zaman maddelerin görünüşünü , kimi zaman ise yapısını değiştirir. Maddenin yapısının değişmesine neden olan olaylara “ kimyasal değişim ” adı verilir. Örneğin ; şekerin ısıtılarak kömür haline gelmesi olayı kimyasal değişimdir . Kömür haline dönüşmüş olan maddeden tekrar şeker elde edilmesi mümkün değildir.
Maddelerin sadece dış görünüşlerinin , biçimlerinin değişmesine ise “fiziksel değişim ” adı verilir. Fiziksel değişime uğrayan maddeler tekrar eski haline gelebilirler . Su donarak buz haline , toz şekerin tanecikleri birleşerek kesme şeker haline gelebilir.
Kimyasal Değişime Örnekler :
• Sütün yoğurt haline gelmesi
• Üzümden sirke elde edilmesi
• Sütün ekşimesi
• Etin bozulması
• Kağıdın ve odunun yanması
• Metallerin ( örneğin , demirin ) paslanma sonucu çürümesi
Fiziksel Değişime örnekler :
• Suyun buharlaşması
• Odunun parçalanması
• Naftalinin erimesi
• Şekerin suda çözünmesi
SES
Ses kaynakları titreşerek ses meydana getirir. Titreşim, bir cismin ileri geri gidip gelme hareketidir. Ses veren her şey titreşir. Titreşen cisimler ses oluşturur. Ses veren cisimler esnektir. Esnek olan cisimler ses dalgaları meydana getirebilir ve ses dalgalarını iletebilir.
Ses üreten varlıklara ses kaynağı denir.Ses madde değil, enerjidir
SESİN OLUŞMASI VE YAYILMASI
Ses dalgaları titreşim kaynağından enerji taşırlar. Bu enerji, çeşitli ortamlar tarafından iletilir. Bu esnada ortam yer değiştirmez, hareket eden madde değil, hareket enerjisidir.Su yüzeyindeki dalgalar ile havada yayılan ses dalgaları farklıdır. Su dalgalarını gördüğümüz halde, ses dalgalarını göremeyiz. Ses dalgaları havada küresel olarak yayılır. Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses kaynağı ile kulağımız arasında katı-sıvı-gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir.
Yani ses boşlukta yayılmaz. Sesin farklı ortamlarda yayılma hızı da farklıdır.
Sesin yayılma hızı bazı etkenlere bağlı olarak değişir.Bunlar;
1- Sesin yayılma hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır.
Sesin 0ºC de havada yayılma hızı 331m/s olduğu halde 20ºC de 344 m/s ‘dir. Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı da artar.
2- Sesin yayılma hızı ortamın cinsine bağlıdır.
Ses katı maddelerde en hızlı, gaz maddelerde ise en yavaştır.
3-Sesin yayılma hızı ortamın yoğunluğuna bağlıdır.
Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma hızı da artar.
Ses oluştuğu ortamlarda dalgalar halinde yayılır.
Titreşen her madde ses oluşturur.Fakat bu oluşan ses dalgaları aynı değildir. Ses dalgalarının bazı özellikleri vardır.Bunlardan biri genliktir. Bir dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki mesafenin yarısına genlik denir.Bir çukur ve birde tepeden oluşan ( bir dalga boyu) dalgaya da periyot denir.
YANKI: Ses dalgalarının bir engele çarptıktan sonra yansıyıp geri dönmesi olayına yankı denir.
Bir engele ses dalgalarını gönderip engelden yansıyan sesin, tekrar geri dönmesi arasında geçen süreden engelin uzaklığı tespit edilir.
Gemilerde deniz derinliğinin saptanması, balık sürülerinin izlenmesi,batık gemilerin yerinin saptanması için sonar cihazları kullanılır. Sonar cihazları suyun sesi iletmesi sayesinde çalışır.
Yankı olayının gerçekleşmesi için gerekli en küçük uzaklık 20ºC de yaklaşık 17 metredir. Engelle aramızdaki uzaklık 17 metreden küçük ise, yansıyıp geri dönen ses dalgalarını ayırt edemeyiz.
REZONANS:Bir ses kaynağından yayılan ses dalgaları çevredeki bazı ses kaynaklarını etkileyerek titreştirebilir.
Frekansları aynı olan kaynaklardan biri titreştirildiğinde, diğer ses kaynağının etki ile titreşmesi olayına rezonans denir.
SESİN ÖZELLİKLERİ
Bir sesi, başka bir sesten ayıran özellikler vardır.Sesin özellikleri şunlardır:
1-Sesin şiddeti
2-Sesin yüksekliği
3-Sesin tını
1-SESİN ŞİDDETİ:
Sesin uzaktan veya yakından duyulabilme özelliğidir.Uzaktaki birine sesimizi duyurabilmemiz sesin şiddetine bağlıdır.Ses dalgalarında genlik ne kadar büyük olursa sesin şiddeti de o kadar büyük olur. Ses şiddetine gürlük de denir.
Ses şiddeti birimi desibeldir(dB).Yani sesin bir dalga boyundaki gücüdür.
GÜRÜLTÜ: Düzensiz frekanslı sesler gürültü olarak adlandırılır. Bir sesin gürültü olup olmadığı ses düzeyine bakılarak belirlenir. Ses düzeyi, ses şiddeti ile ilgilidir.
İşitilebilen en hafif şiddetindeki ses 0 (sıfır) desibel olarak kabul edilir. Buna işitme eşiği denir. Normal konuşma sesi 30-60 dB arasındadır.
Bazı seslerin şiddeti şu şekilde belirtilebilir.
0db İnsanın duyabildiği en düşük ses şiddeti
60 dB Normal konuşma veya daktilo sesi
90 dB Kamyon sesi veya çim biçme makinesi sesi
100 dB Asfalt delme makinesi
115 dB Konser veya barlarda yüksek sesli müzik
140 dB Jet uçağı sesi
Genel olarak 85 dB üzerindeki sesin kulağa zararlı olacağı kabul edilir
2-SESİN YÜKSEKLİĞİ:
İnce sesi kalın sesten ayıran özelliktir.Bir sesin ince veya kalın olması, o ses kaynağının titreşim sayısına bağlıdır.
Bir ses kaynağının bir saniyedeki titreşim sayısına frekans denir.Frekans birimi hertz’dir. Hz ile gösterilir. Ses kaynakları çok hızlı titreşirlerse ince (tiz), az titreşirlerse kalın(pes) ses verir.Yani frekansı büyük olan ses, frekansı küçük olan sesten daha incedir.
Titreşen bir telin frekansı;
1- Telin boyuna (Telin boyu arttıkça frekansı küçülür, ses kalınlaşır)
2- Telin gerginliğine (Telin gerginliği arttıkça frekans büyür, ses inceleşir)
3- Telin kesitine (Tel kalınlaştıkça frekans küçülür, ses kalınlaşır)
4- Telin cinsine bağlıdır.
İnsanların duyabileceği ve üretebileceği seslerin belli frekans değerleri vardır.Normal bir insan kulağı 20Hz ile 20000 Hz arasındaki sesleri duyabilir. Frekansı 20000 Hz’nin üstünde olan sese ultrasyon denir.
3- SESİN TINI:
Her ses kaynağı kendine özgü ses çıkarır.Keman sesini mandolinden, kaval sesini flütten ayıran özelliktir. Aynı yükseklikte ve aynı şiddette başka başka müzik aletlerine ait sesleri kulağımız ayırt edebilir.İşte sesin bu özelliğine sesin tını adı verilir.
SES YALITIMI: Gürültüyü oluşturan ses olduğuna göre sesi geçirmeyen ve daha az geçiren maddelerin kullanılması gürültüyü önler.
Günümüzde ses yalıtımı sağlayan malzemeler üretilmektedir. Lastik, pamuk, yün, keçe ve halı gibi maddeler sesi az iletir, yansıtmaz, söndürür.Tahta, demir, bakır, alüminyum, taş ve beton gibi maddeler ise sesi iyi iletir.
SES KAYDI: Ses Kaydeden Araçlar İlk ses kaydı "fonograf" denen bir araçla yapılmıştır. (Thomas Edison tarafından 1877'de icat edilmiştir) Zamanla bu alanda çeşitli araçlar geliştirilmiştir. Gramafon, teyp ve modern stüdyolardaki kayıt araçlarıdır. İlk ses kaydı fonografta sesler, mum silindirlere kayıt yapılıyordu. Dönen taş plaklara kaydedilir.
Sesin banda kaydedilmesiyle ses kaydı gelişti. Sesli bir filmde ses, filmin kenarına kaydedilir. Müzik kasetleri, sesin kaset içinde banda kaydedilmesiyle istediğimiz zaman,kaset çalarla tekrar sese dönüştürmemizi sağlar.
SES İSKANDİLİ
Ses iskandili sesi ölçen bir alettir ses yalıtımında ve yankı oluşumunda kullanılan maddelerden oluşur.Ses iskandili sesi ölçtüğü için ses uzmanlıklarında da kullanılır. Sesi algılayarak ölçer.Yankıları algılayabilir.Buda onu daha çok özelleştiren bir özelliğidir. Gece kulüplerinde zabıtalar sesin şiddetini ölçmek için , sinema, tiyatro, konser salonu gibi mekanların ses yalıtımları, akustik düzenleri için kullanılır.Ses yalıtımında ve yankı oluşumunda
kullanılan maddelerden oluşur.
GÜNEŞ SİSTEMİNİN BOYUTLARI
Güneş, çevresinde dolanan bütün büyük ve küçük gezegenlerin, kuyrukluyıldızların, meteorların ve gökcisimlerinin oluşturduğu Güneş sisteminin merkezinde yer alır . Dünya da Güneş'in çevresinde dolanan dokuz büyük gezegenden biridir ve Güneş'ten ortalama
Güneş'in çapı yaklaşık 1.392.000 kilometredir; bu da Jüpiter'in çapının neredeyse 10 katı, Dünya'nın çapının ise hemen hemen 109 katı eder. Güneş'in hacmi Dünya'nın hacminin yaklaşık 1.300.000 katı, buna karşılık kütlesi (tahminlere göre 1,99 x 103" kg) Dünya'nınkinin ancak 333.000 katı düzeyindedir. Demek ki Güneş'teki ortalama madde yoğunluğu Dünya'daki ortalama madde yoğunluğunun hemen hemen dörtte biri kadardır. Ama bu madde bütün hacme eşit dağılmadığı için, Güneş'in merkezi Dünya'dan en az 30 kat, sudan 150 kat daha yoğundur.
Güneş'in yüzeyindeki kütleçekim kuweti Dünya'daki yerçekiminin 28 katından fazla olduğu için, Dünya'da tartıldığında
Astronomlar inceleyebildikleri bütün yıldızları renklerine ve büyüklüklerine göre sınıflandırmışlardır . Bu sınıflandırmaya göre yıldızların ışığı mavimsi beyazdan kırmızıya, boyutları da seyreltik atmosferli üst devlerden son derece yoğun kütleli nötron yıldızlarına kadar uzanır. Bu sınıflandırmanın hemen hemen tam orta basamaklarında yer alan Güneş, sarı ışıklı bir cüce yıldızdır ve ömrünün neredeyse yarısını tamamlamıştır.
Güneş çok sıcak bir gaz küresidir. O sıcaklıkta hiçbir madde katı ya da sıvı halde bulunamayacağı için bütünüyle gazlardan oluşur. Yıldızların çoğunda olduğu gibi Güneş'in yapısında da büyük ölçüde hidrojen, önemli miktarda helyum ve çok az oranda başka kimyasal elementler vardır. Ama bu elementlerin hepsi, hatta demir gibi metaller bile buharlaşarak gaz haline gelmiştir.
Güneş konusundaki bilgilerin başlıca kaynağı yeryüzüne ulaşan ışığıdır. Astronomlar güneş ışığını ayrıntılı olarak inceleyebilmek için, teleskoplara takılan özel fotoğraf makinelerinin çektiği görüntülerden yararlanırlar. Ayrıca Güneş'in yüzeyinden uzaya radyo dalgaları, X ışınları, gamma ışınları ve kozmik
ışınlar, iç katmanlarından da nötrino denen çok hafif ve hızlı parçacıklar yayılır. Bu parçacıkların varlığını saptamak çok güçtür; ama Güneş'in iç yapısına ilişkin doğrudan bilgi edinebileceğimiz tek kaynak da bu parçacıklardır.
Güneş'in yapısındaki çeşitli elementlerin varlığı güneş tayfının incelenmesiyle saptanmıştır . Çok ayrıntılı ve özenli bir incelemeyle, güneş tayfında parlak renklerin yanı sıra binlerce karanlık çizginin bulunduğu görülebilir. Bazı dalga boylarındaki ışınların atmosfer gazlarınca soğurulmasından ileri gelen bu koyu renk çizgilere Fraunhofer çizgileri denir. Çünkü bu çizgilerin varlığını 19. yüzyılda Alman fizikçi Joseph von Fraunhofer ortaya koymuştur. Laboratuvarda yapılan deneylerde, gaz halindeki çeşitli elementlerin tayfında da aynı çizgiler görülebilir. Böylece astronomlar, güneş tayfındaki Fraunhofer çizgilerinin yerini deney sonuçlarıyla karşılaştırarak Güneş'in atmosferinde hangi elementlerin bulunduğunu söyleyebilirler. Nitekim helyum elementi ilk kez güneş tayfında saptanmış, yeryüzündeki varlığı sonradan anlaşılmıştır. Bu incelemelerden çıkarılan sonuçlara göre Güneş, aralarında demir ve nikel gibi metaller de bulunmak üzere 63 kadar elementi içerir.
GÜNEŞ SİSTEMİNİN ELEMANLARI VE ÖZELLİKLERİ
· Güneş
· Gezegenler
· Merkür
· Venüs
· Yer
· Mars
· Jüpiter
· Satürn
· Uranüs
· Neptün
· Pluto
· Küçük Gezegenler
· Kuyruklu Yıldızlar
Güneş
Güneş çok büyük ve ışıldayan bir gaz topudur. Bize diğer yıldızlara göre daha yakın olduğundan en iyi tanıdığımız yıldız Güneştir. Güneşin içerinde hidrojen atomları durmadan parçalanır ve farklı şekilde birleşerek helyum atomunu oluştururlar. Bu olaya çekirdek tepkimesi adı verilir ve bu tepkime nükleer bir tepkimedir. Hidrojenin parçalanması ile meydana çıkan enerjinin bir kısmı helyuma dönüşme sırasında tekrar kullanılır, artan enerji ise Güneşin yüzeyinden uzaya saçılır.
Güneşte kendi ekseni etrafında dönmektedir. Fakat güneş bir gaz kütlesi olduğundan her bölgesindeki dönme hızı birbirine eşit değildir. Dömesinin en önemli kanıtı üzerindeki kara lekelerin zaman içerisinde yerdeğiştirmesidir. Dönme yönü soldan sağa doğrudur yani yerin kendi ekseni etrafındaki dönme yönü ile aynıdır. Kendi ekseni etrafındaki hareketini ekvatorunda 24,65 gün, 40 ° enlemlerde 27,50 gün, kutuplarda ise 34 gün olduğu gözlenmiştir.
Güneşin kendine öz diğer bir hareketi ise uzay hareketidir. Yapılan gözlemler sonucunda Güneşin ve dolayısı ile Güneş Sisteminin Vega Yıldızına doğru 19.5 km/sn lik bir hızla yaklaştığı ölçülmüştür. Diğer bir hareketi ise Samanyolu ile birlikte yaptığı dönme hareketidir. Bu hareketin hızı 250 km/sn ve dönemi 230.000.000 yıl olarak hesaplanmıştır.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 1.99 x 10 33 gr |
| Yer'e Uzaklığı | |
| Merkezi Sıcaklığı | 20.000.000 K° |
| Görünür Parlaklığı (Şişkin) | |
Merkür
Mekür Güneş Sisteminin en küçük ve Güneşe en yakın olan gezegenidir. Merkür gündoğmadan önce ve gün batımından sonra kısa bir zaman gözlenir. Çıplak gözle ufka yakın parlak bir yıldız gibi gözlenir. Bir iç gezegen olduğundan evreleri vardır.
Bu gezegen Güneş'e çok yakın olduğundan gündüzleri sıcaklık +423 C° ye kadar ulaşmakta fakat geceleri bu sıcaklık -183 C° kadar inmektedir. Mekürde atmosfer bulunmamasından dolayı astroitler yüzeyinde derin kraterler oluşturmaktadır. Çok derin kraterlere Güneş ışığı giremiyeceğinden merkürde buz bulunması ihtimali yüksektir.
Merkürün ilginç bir özelliğide ince kabuğunun içerisinde çok büyük bir metal çekirdeğin bulunmasıdır. Bu çekirdek merkürün yaklaşık %72 ini kaplamaktadır. Bir teoriye göre milyonlarca sene önce kendisi kadar büyük bir cisimle çarpışan merkür sıvılaştı ve ağır metaller çökerek büyük metal çekirdeği oluşturmuştur.
Merkürün yüzeyi uydumuz olan ay gibi kraterlerle kaplanmıştır. Bunun nedeni yüzey sıcaklığının fazla olması ve kendi ekseni etrafındaki dönme hızının çok yavaş olmasından dolayı bir atmosferinin bulunmaması, bu yüzdende astroitlerin yüzeye çarpmasıdır.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 0.33 x 10 |
| Yoğunluğu | 5427 kg/m3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | +423 C° & -183 C° |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 88 gün |
| Kendi Ekseninde Dönme Periyotu | 59 gün |
| Görünür Parlaklığı (Şişkin) | |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 47.87 km/sn |
| Türkçe İsmi | Dilek |
Venüs
Venüs Güneş sisteminin ikici gezegenidir. Halk arasında çoban yıldızı ve akşam yıldızı olarak bilinir. Bunun nedeni sabaha karşı veya akşam üzeri görülmesidir. Bir iç gezegen olduğu için venüsde merkür gibi evreler gösterir. Eski çağlarda çok güzel parladığı için Eski Romalılar tarafından Aşk Tanrıçası Venüsün adı verilmiştir. Güneş ve Ay'dan sonra gökyüzünün en parlak cismidir. Şişkin evresinde parlaklığı -4m kadire kadar yükselmektedir. Bu parlaklığının sebebi atmosferindeki Karbondioksit bulutlarının bir ayna gibi güneş ışınlarını yansıtmasıdır.
Venüs her nekadar aşk tanrıçası kadar güzel gösterilsede aslında öyle değildir. Güneş'e Merkür'den daha da uzak olmasına rağmen yüzey sıcaklığı Merkür'den fazladır. Bunun sebebi bir atmosferinin olması ve bu atmosferin sera etkisi yaratmasıdır. Yani atmosferden giren güneş ışınları bulutlar tarafından tutulmaktadır. Atmosferinde çok büyük oranda karbondiyoksit bulundurmaktadır, aynı zamanda bulutlardan yağan Sülfirik Asit yağmurları Venüs'ü bir cehenneme çevirir.
Venüsün güneş sistemindeki ne şaşırtıcı özelligi kendi ekseni çevresinde ters olarak (saatin dönme yönünde) dönmesidir. Ayrıca Venüs kendi ekseni etrafındaki hareketini 243 günde Güneş çevresindeki hareketini ise 224 günde gerçekleştirmektedir.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 4.86 x |
| Yoğunluğu | 5243 kg/m3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | 231 K° |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 224 gün |
| Kendi Ekseninde Dönme Periyotu | 243 gün |
| Görünür Parlaklığı (Şişkin) | |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 35.02 km/sn |
| Türkçe İsmi | Çoban |
Dünya
Güneş sisteminin 3. gezegenidir. Güneşe olan ortalama uzaklığı
Yer kendi eksanı etrafındaki hareketini 24 saatte Güneş çevresindeki hareketini ise 365.25 günde tamamlamaktadır. Kendi ekseni etrafındaki dönme hızı 30 km/sn dir. Kendi ekseni etrafındaki bu dönmeden dolayı yer ekvatordan şişkin, kutuplardan basık bir şekil almıştır. Yani mükemmel bir küre değildir. Ekvator yarı çapı
Yer kendi boyutları ile karşılaştırılabilecek bir uyduya sahiptir. Gezegenler arasında en büyük uyduya sahip olan gezegendir. Ay hakkındaki ayrıntılı bilgiyi daha sonra popüler astronomi bölümünde yayınlayacağım.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 5.97x10 |
| Atmosferinin Kütlesi | 5x10 |
| Atmosfer Basıncı | 760 mm/civa |
| Yoğunluğu | 5515 kg/m3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | +50 C° & -50 C° |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 30.01 km/sn |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 365 gün |
| Kendi Ekseninde Dönme Periyotu | 24 saat |
| Türkçe İsmi | Yer |
Mars
Mars Güneş Sisteminin 4. gezegenidir. Dünyanın yarısı büyüklüğünde olan Mars Yer ile bir çok ortak özelliğe sahiptir. Mars'ta da yerdeki gibi mevsimler vardır. Ekvator düzleminin yer gibi güneş sisteminin düzlemne göre eğik olması mevsimlerin oluşmasına yol açmıştır. Çok uzun süreler Mars'ta yaşaşam olduğuna inanılmıştır. Fakat günümüzde Mars'a yollanan araçlar burada yaşam oluşabilmesi için gerekli şartların olmadığını keşfetmişlerdir. Mars çıplak gözle veya dürbünle bakıldığında gökyüzünde kırmızı bir yıldız gibi parlar. Kırmızı rengi almasındaki önemli faktör yerkabuğunda bolca demir elementinin bulunması ve bu demirinde gezegene pas rengi vermesidir.
Mars Güneş'e olan uzaklığı 227.400.00 km dir. Güneş çevresindeki dönme hareketini 687 günde tamamlar. Kendi ekseni çeversindeki hareketini ise 25 saatte tamamlar. Yüzey sıcaklığı güneşten uzak olduğu için -25 C° dir. Mars yüzerinde çok büyük kanallar vardır. İlk Mars gözlemlerinde bu kanalların su sıkıntısı çeken Mars'lıların kutup bölgesinden su taşımak için yaptıkları düşünülüyordu. Fakat bu günlerde bu kanalların Mars'ın kendi yüzey şekilleri olduğu bilinmektedir.
Mars'ın Deimos ve Phobos adında iki uydusuda bulunmaktadır. Bu uydular gezegenin çekim etkisine sonradan yakalanmış olan asteoritlerde olabilir.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 0.64 x |
| Yoğunluğu | 3933 gr/cm3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | -25 C° |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 687 gün |
| Kendi Ekseninde Dönme Periyotu | 25 saat |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 24.13 km/sn |
| Görünür Parlaklığı | |
| Türkçe İsmi | Savaş |
Jüpiter
Güneş sisteminin en görkemli elemanıdır. Jüpiterde her şey büyüktür. 16 tane uydusu ile küçük bir Güneş Sistemi görünümündedir. Yarıçapı
Jüpiter ilginç olaylara sahne olmaktadır. atmosferindeki dev fırtınalar yüzyıllardır aynı şekilde devam etmekte ve gittikçe büyümektedir. Üzerindeki en belirgin fırtına "Büyük Kırmızı Leke" olarak bilinir. Bu fırtına
Jüpiter 11.86 yılda da Güneş çevresindeki hareketini tamamlar.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 1898 x 10 |
| Yoğunluğu | 1326 kg/m3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | 110 K° |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 11.86 gün |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 13.07 km/sn |
| Kendi Ekseninde Dönme Periyotu | 9.9250 *saat |
| Görünür Parlaklığı | |
| Türkçe İsmi | Uğur |
Satürn
Güneş sistemindeki ikinci büyük gezegendir. Satürn'e halkalı gezegende denir. Çığlak gözle görülebilen en uzak gezegdir. Satürn'ün Güneş'e olan uzaklığı
Satürn Güneş sisteminde en çok uyduya sahip olan gezegendir. Satürn'ün en büyük uydusu olan Titan merkürden daha büyüktür. Kalın bir atmosfer tabakasına sahip olan Titan'da değişik formlarda canlı olabilmesi ihtimali vardır.
Satürn'ün halkaları büyütme gücü büyük olan bir dürbün ile rahatlıkla seçilebilir. Gezegenin bize göre eğim açısı fazla olduğunda halkalarını görmemiz daha kolay olmaktadır.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 568.46 x 10 |
| Yoğunluğu | 687 kg/m3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | 81.1 K° |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 29.44 yıl |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 9.69 km/sn |
| Kendi Ekseninde Dönme Periyotu | 10.656 *saat |
| Görünür Parlaklığı | |
| Türkçe İsmi | Kuşak |
Uranüs
Uranüs 1781 yılında keşfedilmiştir. Uranüs en parlak döneminde çıplak gözle sıradan bir yıldız gibi gözlenir. Uranüs Güneş sisteminde dönme ekseni en garip olan gezegendir. Gezegn kendi ekseni etrafındaki hareketini yuvarlanarak yapar. aynı zamanda uranüsün 5 adet uydusu vardır.
Satürn gibi bir halkaya sahiptir, fakat bu halka çok ince olduğundan iyibir teleskopla ancak gözlenebilmektedir.
Güneşe olan uzaklığı
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 86,832 x 10 |
| Yoğunluğu | 1270 kg/m3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | 58.2 K° |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 84 yıl |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 6.81 km/sn |
| Kendi Ekseninde Dönme Periyotu | 17.24 *saat |
| Görünür Parlaklığı | |
| Türkçe İsmi | GökHan |
Neptün
Neptün Güneş sisteminde keşfi en ilginç olan gezegendir. Uranüs bulunduktan sonra üzerinde yapılan incemelerde yörüngesinin kararlı olmadığı başka bir cisim tarafından tedirgin edildiği ortaya çıkmıştır. Bu tedirginlik etkisini yaratan gezegenin koordinatları hesaplanarak teleskoplar oraya çevrilmiş ve yıldız olarak katologlara geçen Neptün'ün aslında bir gezegen olduğu anlaşılmıştır. Neptün mavi rengi ile insanı büyüler. Uranüs gibi ince bir halkası vardır. Ancak büyütme oranı iyi teleskoplar ile gözlenebilir.
Neptün'ün yapısındaki en ilginç yanı çevresinde dolanan Triton Uydusunun ters yönde dolanmasıdır.Bir diğer ilginç olay ise Pluton gezegenin arasıra Neptün'ün yörüngesinin içinden geçerek onu en uzak gezegen yapmasıdır.
| Yarı Çapı | |
| Kütlesi | 102 x 10 |
| Yoğunluğu | 1638 kg/m3 |
| Güneş'e Uzaklığı | |
| Yüzey Sıcaklığı | 46.6 K° |
| Güneş Çevresinde Dönme Periyotu | 164.7 yıl |
| Kendi Ekseninde Dönme Hızı | 5.43 km/sn |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder